TRUYỀN THUYẾT ĐƯƠNG ĐẠI VỀ HỒN MA GẮN VỚI SỰ KIỆN THẤT THỦ KINH ĐÔ HUẾ 1885: ĐỐI THOẠI GIỮA KÍ ỨC THỂ CHẾ VÀ DÂN SỰ
DOI:
https://doi.org/10.18173/2354-1067.2025-0018Từ khóa:
truyền thuyết về hồn ma, Thất thủ kinh đô Huế, kí ức tập thể, tín ngưỡng dân gianTóm tắt
Bài viết này phân tích vai trò của các truyền thuyết về hồn ma liên quan đến biến cố Thất thủ kinh đô Huế năm 1885 trong quá trình hình thành kí ức tập thể tại Huế và Việt Nam đương đại. Thông qua phương pháp phân tích diễn ngôn kết hợp dữ liệu điền dã từ 42 cuộc phỏng vấn chuyên sâu (2022–2024), nghiên cứu tập trung khảo sát các motif tự sự đang lưu hành tại các không gian tưởng niệm chính thống và phi chính thống. Trên cơ sở khung lí thuyết về kí ức tập thể và folklore đương đại, bài viết làm rõ sự vận hành song song và giằng co giữa hai dòng kí ức: 1) Kí ức thể chế; và 2) Kí ức dân sự. Hai dòng kí ức này vừa đối kháng vừa dung hòa, cho thấy truyền thuyết về hồn ma không chỉ là phương tiện tưởng niệm, mà còn là một hình thức phản tư văn hóa. Nghiên cứu này, do đó, gợi mở một hướng đi mới trong xem xét thể loại truyền thuyết đương đại.
Tài liệu tham khảo
[1] Chapuis, O. (2000). The last emperors of Vietnam. Greenwood Publishing Group, Inc.
[2] Quốc sử quán triều Nguyễn. (2022). Đại Nam thực lục (Tái bản lần 2, 10 tập, Viện Sử học dịch và hiệu đính). Nhà xuất bản Hà Nội.
[3] Trung tâm Lưu trữ quốc gia I - Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước. (2022, ngày 1 tháng 4). Châu bản triều Nguyễn về lễ tế đàn âm hồn tại Huế. Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế. https://hueworldheritage.org.vn/Di-san/Chi-tiet/tid/Chau-ban-trieu-Nguyen-ve-le-te-dan-am-hon-tai-Hue/
[4] V. Thạnh. (2020, April 2). Ngày kinh đô Huế thất thủ 135 năm trước. VnExpress. https://vnexpress.net/ngay-kinh-do-hue-that-thu-135-nam-truoc-4122951.html
[5] Quốc sử quán triều Nguyễn. (1977). Đại Nam thực lục (Bản dịch của Viện Sử học). Khoa học Xã hội.
[6] Thi, L. V. (2016). Sự kiện Thất thủ kinh đô trong Hạnh Thục ca của Nguyễn Thị Bích. Tạp chí Khoa học và Công nghệ, Trường Đại học Khoa học – Đại học Huế, 5(2), 63–70.
[7] Trần, C. T., & Nguyễn, H. X. (2011). Đọc tiểu thuyết lịch sử Huế 1885 bàn thêm về nhân vật Tôn Thất Thuyết. Tạp chí Sông Hương, 19.
[8] Sum, T. T. (2016). Hạnh Thục ca và vè Thất thủ kinh đô. Y Khoa Huế Hải Ngoại.
[9] Richardson, J. (2005). Possessions: The history and uses of haunting in the Hudson Valley. Harvard University Press.
[10] Watson, R. S. (1994). Making secret histories: Memory and mourning in post-Mao China. In S. Fe (Ed.), Memory, history, and opposition under state socialism (pp. 65–86). School of American Research Press.
[11] Kim, S. N. (1995). The work of memory: Ritual laments of the dead and Korea's Cheju Massacre. Korean Studies, 19, 197–230.
[12] Halbwachs, M. (1992). On collective memory. University of Chicago Press.
[13] Assmann, J. (2011). Cultural memory and early civilization: Writing, remembrance, and political imagination. Cambridge University Press.
[14] Dégh, L. (2001). Legend and belief: Dialectics of a folklore genre. Indiana University Press.
[15] Ngân, N. T. K. (2021). Metaphysical experiences in postwar Vietnam. Narrative Culture, 8(2), 297–316.
[16] Ngân, N. T. K. (2024). Nghiên cứu truyền thuyết đương đại: Khuynh hướng, trữ lượng và viễn cảnh. Tạp chí Khoa học Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, 69(3), 3–13. https://doi.org/10.18173/2354-1067.2024-0043
[17] Ủy ban Nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế. (2005). Địa chí Thừa Thiên Huế – Phần Lịch sử. Khoa học Xã hội.
[18] Nora, P. (1989). Between memory and history: Les lieux de mémoire. Representations, 26, 7–24.
[19] Foucault, M. (1980). Power/knowledge: Selected interviews and other writings (C. Gordon, Ed.). Pantheon Books.
[20] Foucault, M. (1972). The archaeology of knowledge and the discourse on language. Pantheon Books.
[21] Byrne, A. (2015). Institutional memory and memory institutions. The Australian Library Journal, 64(4), 259–269.
[22] Trung tâm Nghiên cứu Huế. (1999). Nghiên cứu Huế, 1. Thuận Hóa.
[23] Cadière, L. M. (2020). Văn hóa, tín ngưỡng và thực hành tôn giáo người Việt. NXB Thế Giới.
[24] Alexander, J. C. (2004). On the social construction of moral universals: The 'Holocaust' from war crime to trauma drama. In J. C. Alexander et al. (Eds.), Cultural trauma and collective identity (pp. 196–226). University of California Press.
[25] Ricoeur, P. (2004). Memory, history, forgetting. University of Chicago Press.
[26] Edkins, J. (2003). Trauma and the memory of politics. Cambridge University Press.
[27] Young, J. E. (1993). The texture of memory: Holocaust memorials and meaning. Yale University Press.
[28] Kwon, H. (2008). Ghosts of war in Vietnam. Cambridge University Press.
[29] Bubandt, N. (2012). A psychology of ghosts: The regime of the self and the reinvention of spirits in Indonesia and beyond. Anthropological Forum, 22(1), 1–23.
