KHÔNG GIAN TRONG TRUYỆN CƯỜI DÂN GIAN NGƯỜI VIỆT

Tóm tắt

Không gian là phạm trù quan trọng trong truyện cười dân gian, không chỉ phản ánh thế giới vật chất mà còn thể hiện ý đồ nghệ thuật và các quan hệ xã hội. Không gian không đơn thuần là địa điểm hay bối cảnh, mà là trường thẩm mĩ nơi các tình huống trào phúng được kiến tạo. Khảo sát cho thấy có bốn kiểu không gian tiêu biểu: làng quê, gia đình, công quyền và tâm linh. Mỗi không gian vừa mang tính hiện thực, vừa mang tính biểu tượng. Nếu không gian gia đình thiên về tiếng cười đời thường, giáo huấn nhẹ nhàng thì không gian công quyền và tâm linh lại mở ra khả năng giễu nhại sâu sắc các thế lực trưởng thượng bằng hình thức “phản kháng mềm”, thể hiện tinh thần phản biện và trí tuệ dân gian. Chính sự linh hoạt và đa tầng nghĩa của không gian nghệ thuật đã góp phần làm nên sức sống và chiều sâu tư tưởng cho truyện cười dân gian Việt Nam – một thể loại tuy để mua vui nhưng thấm đẫm tinh thần phê phán và nhân văn.